Twórcza myśl i zmysł wrażliwości. O Wacławie Nałkowskim

Madurowicz, Mikołaj

Twórcza myśl i zmysł wrażliwości. O Wacławie Nałkowskim

Abstract

Wacław Nałkowski był przenikliwym uczonym (chociaż bez dystynkcji akademickich), wyjątkowym pedagogiem i nauczycielem (chociaż z etykietą „prywatny”), żarliwym społecznikiem i publicystą (co poszerzało krąg antagonistów, ale i zwolenników jego poglądów). Jako autor pierwszej polskiej geografii regionalnej proponuje podstawy jej programu dydaktycznego, którego badawczymi fundamentami są rzetelność, pasja i wyobraźnia, zarówno na poziomie szkolnym, jak i uniwersyteckim, w ujęciu interdyscyplinarnym oraz holistycznym. Esencją dydaktyki miał być dla Nałkowskiego zmysł geograficzny, a droga geografii wieść od faktografii do uogólnień, od wiedzy do nauki. Orędownik idei równoleżnikowej przejściowości polskiego terytorium nie zyskał wśród współczesnych sobie wielu sprzymierzeńców. Nałkowski, twórca geantropologii, eksponował zwrotne oddziaływania przyrody i człowieka, namawiając, aby łącznie badać Ziemię i społeczeństwo – w ujęciu kolektywnym istoty ludzkiej, gdyż człowiek rzadko kiedy pozostaje izolowany w przestrzeni. Sam niestety nader często bywał osamotniony w wysiłkach sytuowania geografii w szerokim kontekście światopoglądowym i humanistycznym bądź mozolnych próbach wcielenia w życie postępowego programu społecznego, czułego na krzywdę bezradnych.

Wacław Nałkowski was an acute scientist (even though he had no university dignities), a distinguished educator and teacher (even if he was called “private”), a fervent social activist as well as passionate journalist (his socio-political convictions seemed to increase not only his antagonists, but also followers). As the author of the first Polish regional geography, he formulated its didactic basis, for which scientific principles were reliability, passion and imagination, on a both school and academic level, within interdisciplinary and holistic perspective. In Nałkowski’s view, the essence of teaching practice ought to be “the geographical sense”, and the course of geography itself should be lead from facts to general conclusions, from knowledge to science. As a strong advocate of the idea of “transitionality” of Polish territory according to parallels of latitude, he had not so many allies in those times (namely – in the second half of the XIXth and at the turn of the century). Nałkowski – the founder of the discipline of “geanthropology” – highlighted the interaction between nature and man, moreover – used to pay attention to study the Earth and people (in a collective scope) simultaneously, because complete spatial isolation for humans is a rather rare state. Unfortunately, Nałkowski appeared very often to be isolated either in his efforts connected with placing geography in the wide human context, or in his arduous work to realize progressive social program, which takes into account needs of the poorest group of community.