Miasta zdegradowane i restytuowane. Istota problemu i zakres badań

Abstract
Zarówno współczesne, jak i historyczne formy osadnictwa podlegają stałej ewolucji i przemianom swoich struktur – przestrzennych i społeczno-ekonomicznych, którym nierzadko towarzyszą istotne zmiany funkcjonalne. To właśnie połączenie funkcjonalizmu i dynamiki przemian strukturalnych jest jednym z zasadniczych elementów wyjaśnień dotyczących procesów urbanizacji i umiastowienia. O ile urbanizacja traktowana jest w tym przypadku jako proces bardziej ogólny obejmujący życie społeczne w kategoriach „miejskiej” przestrzeni i miejskich „stylów”, o tyle umiastowienie jest pojęciem obejmującym życie społeczno-ekonomiczne i przemiany przestrzenne w miejscowościach, które miano miasta uzyskały z formalnoprawnego punktu widzenia. W Polsce wyznaczanego od kilkuset lat przede wszystkim pojęciem prawa lub statusu miejskiego. To właśnie w miejscu, gdzie pojęcia urbanizacji i umiastowienia przecinają się znaczeniowo leżą zagadnienia miast zdegradowanych i restytuowanych. Zagadnienie miast zdegradowanych i restytuowanych pomimo, iż posiada już ugruntowany dorobek naukowy dalej stanowi istotne wyzwanie badawcze. W dużej mierze wynika to chociażby z faktu, iż w sieci osadniczej Polski zlokalizowanych jest 828 miast zdegradowanych i 240 miast restytuowanych. Analizując dotychczasowy dorobek naukowy poświęcony omawianym typom miejscowości należy zwrócić uwagę, że zainteresowania badaczy kierowały się głównie w dwie strony. Po pierwsze rozważano je jako elementy większych zbiorów, po drugie zaś jako miejsca cechujące się charakterystycznymi elementami tożsamości i wartości – materialnych i niematerialnych. W obu przypadkach, co istotne, zwracano uwagę na przestrzenno-czasową zmienność analizowanych atrybutów. W tym kontekście pojawiły się dwa inne, bardziej ogólne cele badawcze poświęcone miastom zdegradowanym i restytuowanym. Po pierwsze podjęcie badań wielodyscyplinarnych, po drugie zaś – podjęcie próby podsumowania dotychczasowych osiągnięć badawczych na tym polu, która to próba mogłaby z kolei stanowić pewien etap do szerszej integracji pojęciowej i wyjaśniającej. Dotychczasowe badania były także też często rozproszone. W związku z tym zaistniała potrzeba nie tylko integracji problemowo-tematycznej, ale także – jak uznano – edycyjnej co służyć by miało lepszemu zrozumieniu poruszanych tu problemów. W rozdziale tym dokonano próby identyfikacji wielu ujęć problemowych poświęconych miastom zdegradowanym i restytuowanym, które ostatecznie zintegrowano w 12 zasadniczych nurtów badawczych. Ponadto w rozdziale tym wskazano na przegląd dotychczasowych badań nad miastami zdegradowanymi i restytuowanymi, dotyczący tych zagadnień, niejasności czy na dyskusję w odniesieniu do stosowanej terminologii, metodologii i faktów. Rozdział uzupełniono o rozbudowany wykaz bibliografii dotyczącej obu typów omawianych miejscowości.

Both current and historical settlement forms experience evolutionary, permanent changes to their spatial and socio-economic attributes, not seldom accompanied by dynamic functional transformations. The linkage between functionalism and dynamism, in turn, is one of those elements of conventional geographical theory used to explain the phenomena of urbanization and urbification. While urbanization refers to a broader process of gradual increase in the proportion of people living in ‘urban areas’ as well as ways in which the society adapts to the encountered changes, urbification denotes the strict process of designating ‘urban areas’ by means of formalized mechanisms. At the intersection of these two concepts – urbanization and urbification – lies the fascinating problem of degraded and restituted towns. Degraded and restituted towns have an established niche in science. In Poland, due to the impressive number of degraded (830) and restituted (240) towns, that niche is particularly developed. However, the role of degraded and restituted towns has been thought to pertain to merely two openings: treating them as distinctive elements within (national) settlements systems, or as specific material containers of immaterial values, with both camps emphasizing the role of spatio-temporal changeability. To this background, two basic needs have been identified: firstly, the need to present the multiaspectuality of the undertaken research problem, and, secondly – largely resulting from the former – the need to summarize existing academic works on degraded and restituted towns into a more nuanced yet coherent whole. Hitherto, these works have been sprawling across numerous disciplines with little mutual reinforcement in regard to latest research achievements, which could potentially develop the subject into a theoretically more robust subdiscipline. In this chapter, we have identified a number of research perspectives on the phenomenon of degraded and restituted towns, both well-established and nascent, summarizing them into 12 main currents. Moreover, this introductory chapter provides ample context to the deliberated topic, including a historical synopsis, a review of current practices, a discussion on conceptual and terminological ambiguities, as well as a kaleidoscope of more individualized tidbits and oddities. An extensive literature list finalizes this chapter.
Description
Keywords
Citation
Krzysztofik, R., & Dymitrow, M. (2015). Research on degraded and restituted towns: Overview and state-ofthe-art / Miasta zdegradowane i restytuowane. Istota problemu i zakres badań, [In] Krzysztofik, R., & Dymitrow, M. (Eds.), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy. Gothenburg: University of Gothenburg, pp. 1–3 / 5–36.