Sylwetka sędziego ziemiańskiego na przykładzie Tomasza Pilawy Żelisławskiego z województwa kaliskiego

Żelisławski, Jurand

Sylwetka sędziego ziemiańskiego na przykładzie Tomasza Pilawy Żelisławskiego z województwa kaliskiego

Abstract

Sądownictwo odgrywało ważną rolę w życiu wszystkich stanów w I Rzeczpospolitej, jednak przede wszystkim było ono istotne w życiu każdego szlachcica. To w aktach sądowych były zawarte akty własności, kupna i sprzedaży, darowizny, testamenty i spadki. Sądownictwo szlacheckie cieszyło się też ogromnym prestiżem, choć jednocześnie wielu zdawało sobie sprawę z różnych problematycznych kwestii dotyczących zarówno samego systemu, jak i osób zaangażowanych w jego funkcjonowanie. System sądowniczy bowiem to nie tylko urzędy i przepisy, ale to przede wszystkim ludzie, którzy go tworzą. Apel o reformę sądownictwa powtarzał się właściwie przez cały okres istnienia Rzeczpospolitej szlacheckiej. Szczególnie nasilił się podczas panowania Stanisława Augusta i w czasie obrad Sejmu Wielkiego. 10 stycznia 1792 roku została opublikowana (oblatowana) ustawa „Sąd ziemiański”, uchwalona przez Sejm Czteroletni. Powołała ona do istnienia sąd ziemiański, czyli sąd „zawsze gotowy”. Był to sąd kolegialny pierwszej instancji, powstały z połączenia sądów ziemskich, grodzkich i podkomorskich. Każdy sąd ziemiański składał się z 10 sędziów, wybieranych co cztery lata na sejmikach deputackich. Celem artykułu jest wskazanie procesu rekrutacji nowych sędziów, omówienie ich przygotowania do pełnienia tej funkcji, i tego, w jaki sposób realizowali oni swoje zadania. Problematyka ta zostanie przedstawiona na przykładzie sędziego ziemiańskiego kaliskiego, Tomasza Pilawy Żelisławskiego, wywodzącego się ze średniozamożnej szlachty, i będącego typowym przedstawicielem wspomnianej warstwy, z której w większości wywodzili się członkowie omawianego gremium. Metodą, która zostanie wykorzystana w artykule, będzie analiza źródeł.

The judiciary played an important role in the life of all estates in the Polish-Lithuanian Commonwealth, but it was particularly crucial for the life of every nobleman. The reason for that was the fact that the court files contained property, purchase and sale deeds, last wills and testaments as well as inheritance deeds and deeds of gifts. The noble judiciary system enjoyed great prestige, although at the same time many people were aware of numerous problematic issues regarding both the system itself and the people involved in its functioning. After all, the judicial system is not only about offices and regulations, but primarily about the people who create it. The call for judicial reform was repeated throughout the whole period of the Polish-Lithuanian Commonwealth’s existence. It especially intensified during the reign of Stanisław August and during the sessions of the Great Sejm. On January 10, 1792, the Noble Court Act, passed by the Four-Year Sejm, was published. This Act established the noble court, which was the "always ready" court. It was a collegial court of the first instance, created from the merger of three other types of courts: land (ziemski), borough (grodzki) and chamberlain (podkomorski). Each noble court consisted of 10 judges, elected every four years at the deputation assembly (sejmik deputacki). The aim of this article is to indicate the recruitment process of new judges, discuss their preparation to perform the function, and the way they carried out their tasks. This issue will be presented on the example of a Kalisz judge of the noble court, Tomasz Pilawa Żelisławski, who came from a middle-income nobility and was a typical representative of his class. The majority of the members of the discussed court belonged to this class as well. This article is based on the source analysis method.

Keywords

land and borough courts constitutional-related laws of 1791 and 1792 noble court judge Kalisz Voivodeship Tomasz Żelisławski

sądownictwo ziemskie i grodzkie ustawy okołokonstytucyjne z 1791 i 1792 roku sędzia ziemiański województwo kaliskie Tomasz Żelisławski

Citation

Żelisławski, J. (2023). Sylwetka sędziego ziemiańskiego na przykładzie Tomasza Pilawy Żelisławskiego z województwa kaliskiego. W: M. Krzymkowski, M. Gronowski, E. Plewa (red.), Historia ustroju państwa polskiego. Wybrane zagadnienia (s. 193-215). Wydawnictwo Naukowe ArchaeGraph Diana Łukomiak..

URI

https://open.icm.edu.pl/handle/123456789/25148

Belongs to collection

Rozdziały z Prac Zbiorowych / Books Chapters

Full item record